เหตุผลด้านมาตรฐาน ความมั่นคง และความปลอดภัยที่ไม่ควรมองข้าม

   เครื่องเอกซเรย์ตรวจสัมภาระเป็นหัวใจของระบบรักษาความปลอดภัยในสนามบิน โดยเฉพาะสนามบินทหารที่เกี่ยวข้องกับภารกิจด้านความมั่นคงโดยตรง อย่างไรก็ตาม หลายหน่วยงานยังคงใช้งานเครื่องเอกซเรย์ที่มีอายุเกิน 15–20 ปี ซึ่งไม่สอดคล้องกับมาตรฐานสากลและสภาพแวดล้อมภัยคุกคามในปัจจุบัน

บทความนี้สรุปเหตุผลเชิงเทคนิค มาตรฐานความปลอดภัย และผลกระทบที่เกิดขึ้นจริง เพื่ออธิบายว่าเหตุใดการทดแทนเครื่องเอกซเรย์อายุ 20 ปีจึงเป็นเรื่องจำเป็น ไม่ใช่ทางเลือก

มาตรฐานสากลกำหนดอายุเครื่อง X-ray ไว้เพียง 8–10 ปี?

   หน่วยงานด้านรังสีและความมั่นคงระดับนานาชาติ เช่น Royal College of Radiologists (สหราชอาณาจักร) และ Transportation Security Administration (TSA – สหรัฐอเมริกา) ต่างกำหนดอายุการใช้งานเชิงนโยบายของเครื่องเอกซเรย์ตรวจสัมภาระไว้ที่ประมาณ 8–10 ปี และเหตุผลสำคัญไม่ใช่เพราะเครื่องไม่สามารถเปิดใช้งานได้ แต่เพื่อรักษา

• คุณภาพของภาพเอกซเรย์

• ความปลอดภัยด้านรังสี

• ความสามารถในการตรวจจับภัยคุกคามรูปแบบใหม่

เครื่องที่มีอายุเกิน 10 ปี แม้ยังใช้งานได้ในทางเทคนิค แต่ถือว่า "ล้าสมัยทางเทคโนโลยี" และมีความเสี่ยงไม่ผ่านมาตรฐานความปลอดภัยที่อัปเดตอย่างต่อเนื่อง

ความเสื่อมสภาพทางเทคนิคของเครื่องเอกซเรย์อายุ 15–20 ปี

   เครื่องเอกซเรย์ที่ถูกใช้งานต่อเนื่องเป็นเวลานานจะเกิดความเสื่อมสภาพในหลายส่วน ซึ่งส่งผลโดยตรงต่อประสิทธิภาพการตรวจสอบ ได้แก่

• หลอดกำเนิดรังสีเสื่อม ทำให้ภาพไม่คมชัด ต้องเพิ่มกำลังรังสีเพื่อให้เห็นวัตถุ

• Detector มีความไวลดลง ความสามารถในการแยกแยะวัตถุต้องสงสัยลดลง

• ระบบควบคุมและซอฟต์แวร์ล้าสมัย ไม่รองรับอัลกอริทึมตรวจจับภัยคุกคามใหม่

• อะไหล่เลิกผลิตหรือหายาก ทำให้ downtime สูงและซ่อมได้เฉพาะจุด

กรณีที่เครื่องขัดข้องในพื้นที่ยุทธศาสตร์ เช่น สนามบินทหาร จะเกิดช่องโหว่ด้านความปลอดภัยทันที และต้องใช้กำลังพลตรวจค้นแทนระบบอัตโนมัติ ซึ่งทั้งเพิ่มภาระงานและลดประสิทธิภาพโดยรวม*

มาตรฐานความปลอดภัยรังสีในประเทศไทย

   ในประเทศไทย สำนักงานปรมาณูเพื่อสันติ (OAP) และกรมวิทยาศาสตร์การแพทย์ กำหนดให้ผู้ครอบครองเครื่องกำเนิดรังสีต้องดำเนินการ

• ตรวจสอบความปลอดภัยเป็นประจำ

• ทดสอบคุณภาพ (QA/QC) อย่างต่อเนื่อง

• ดำรงสภาพเครื่องให้ตรงตามมาตรฐานปัจจุบัน

จากประสบการณ์การใช้งานจริง เครื่องเอกซเรย์ที่มีอายุเกิน 15–20 ปีมักไม่สามารถผ่านการประเมินมาตรฐานล่าสุดได้ หากไม่เปลี่ยนอะไหล่หลักหลายรายการ ซึ่งในเชิงงบประมาณ ไม่คุ้มค่า และยังเพิ่มความเสี่ยงต่อความปลอดภัยของผู้ปฏิบัติงาน

ผลกระทบหากยังไม่ทดแทนเครื่องเอกซเรย์

   การคงใช้งานเครื่องเอกซเรย์อายุเกินมาตรฐาน ส่งผลกระทบโดยตรงในหลายด้าน ได้แก่

1. ความเสี่ยงด้านความมั่นคง ประสิทธิภาพในการตรวจจับอาวุธ วัตถุระเบิด และสิ่งต้องห้ามลดลงอย่างชัดเจน

2. ความเสี่ยงด้านรังสีต่อผู้ใช้งาน ระบบควบคุมปริมาณรังสีเสื่อมสภาพ ทำให้การควบคุมไม่แม่นยำเท่าเครื่องรุ่นใหม่

3. ต้นทุนซ่อมบำรุงที่เพิ่มขึ้นต่อเนื่อง อะไหล่หายากและเลิกผลิต ทำให้ต้องซ่อมแบบประคองระบบโดยไม่เพิ่มประสิทธิภาพจริง

4. ภาพลักษณ์และความพร้อมของหน่วยงาน การใช้เครื่องอายุเกิน 20 ปีในภารกิจสนามบินทหาร อาจถูกตั้งคำถามถึงมาตรฐานความปลอดภัยและความพร้อมรบ

แนวทางการบริหารจัดการและข้อเสนอเชิงนโยบาย

   เพื่อให้ระบบรักษาความปลอดภัยสนามบินทหารมีมาตรฐานเทียบเท่าสากล ควรกำหนดแนวทางดังนี้ กำหนดรอบการทดแทนเครื่องเอกซเรย์ตรวจสัมภาระทุก 8–10 ปี เร่งทดแทนเครื่องที่มีอายุการใช้งานเกือบ 20 ปี เครื่องเอกซเรย์รุ่นใหม่มีเทคโนโลยีสำคัญ เช่น

• Multi-view Imaging
• Dual-energy X-ray
• AI-based Threat Detection

   ซึ่งช่วยเพิ่มความสามารถในการตรวจจับ ลด downtime และลดค่าใช้จ่ายระยะยาว ถือเป็นการลงทุนเชิงป้องกันมากกว่าการซ่อมแบบแก้ปัญหาเฉพาะหน้า การทดแทนเครื่องเอกซเรย์ตรวจสัมภาระที่ใช้งานมากว่า 20 ปี เป็นความจำเป็นในเชิงความมั่นคง ความปลอดภัย และมาตรฐานทางรังสี ไม่ใช่เพียงการอัปเกรดเทคโนโลยี การลงทุนในเครื่องเอกซเรย์รุ่นใหม่ช่วยยกระดับขีดความสามารถด้านความปลอดภัยของสนามบินทหาร ลดความเสี่ยงในภารกิจสำคัญ และเพิ่มความพร้อมของหน่วยงานในระยะยาวอย่างชัดเจน